كمبود بودجه پژوهش در دانشگاه ها؛ خودكفایی یا از دست رفتن فرصت؟!،
نقش حمایت دولت از پژوهش در دانشگاه های برتر جهان
آجاک: مقایسه بودجه کل و بودجه پژوهشی دانشگاه های منتخب داخلی و خارجی نشان میدهد که سهم بودجه های پژوهشی دولتی دانشگاه های ایران به نسبت دانشگاه های برتر دنیا بسیار پایین است؛ اما فارغ از میزان بودجه، دانشگاه های ایران تنها به بودجه دولتی متکی هستند. هر چند در دانشگاه های برتر دنیا، تحقیقات دانشگاهی توسط منابع مالی غیر از بودجه دولت حمایت می شود، با این وجود بودجه دولت هنوز هم بسیار اهمیت دارد و بودجه صنعتی جایگزین بودجه عمومی نشده است.
به گزارش آجاک به نقل از ایسنا، پژوهش در تمام دنیا عاملی مهم در افزایش توان ملی و تاب آوری اقتصادیست و هزینه های تحقیق و توسعه نقش مثبت و مهمی بر رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. در این بین، کارهای دانشگاه ها منبع اساسی بسترسازی برای توسعه اقتصادی کشورها هستند و پژوهش های دانشگاهی در صورتیکه در راه درست هدایت شوند، راهگشای خیلی از مسائل مهم و اساسی خواهند بود.
مقایسه میزان اعتبارات دانشگاه ها و نحوه تخصیص آنها در دانشگاه های کشور با دانشگاه های منتخب سایر کشورها، می تواند در شناخت ترکیب و ساختار بودجه های پژوهشی دانشگاه ها مفید باشد. بنا بر این دکتر ناصر علی عظیمی؛ استادیار اقتصاد بین المللی گروه اقتصاد علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، در یک مقاله با عنوان «بررسی بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه های منتخب در ایران و جهان» که در فصل نامه علمی رهیافت، زیر نظر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، منتشر شده؛ ساختار تخصیص بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه های منتخب سراسر جهان و ایران را بررسی نموده است.
در بخش اول این گزارش به بررسی بودجه پژوهشی در هشت دانشگاه منتحب جهان شامل دانشگاه های ام آی تی، هاروارد، آکسفورد، کیوشی ژاپن، کیپ تاون آفریقای جنوبی، ملبورن استرالیا، دهلی هند، مک گیل کانادا پرداخته شده است و در بخش دوم و نهایی این گزارش، ضمن بررسی بودجه دانشگاه های منتخب ایران، میزان بودجه دانشگاه ها و هزینه آنها برای بخش تحقیقاتی را مقایسه می کنیم:
برخلاف اغلب دانشگاه های مورد بررسی در بخش اول این گزارش که اعتبارات آنها از منابع مختلفی تامین می شود، اعتبارات اختصاص یافته به دانشگاه های ایران فقط از طرف دولت ارائه می شوند.
بودجه مراکز علمی و دانشگاه ها در سال ۱۳۹۷ در مقایسه با سال ۱۳۹۶، رشدی ۱۳.۲۷ درصدی داشته است. بیشترین سهم اعتبارات دانشگاه های کشور به ترتیب به دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، فردوسی مشهد، صنعتی شریف و تربیت مدرس اختصاص دارد.
اعتبارات دانشگاه تهران در سال مالی ۱۳۹۷ برابر ۵، ۱۲۳، ۳۷۴ میلیون ریال، معادل ۱۴۶۳.۸۲ میلیون دلار است. از کل اعتبارات دانشگاه تهران فقط ۹۹۳، ۲۹۲ میلیون ریال، معادل ۲۸۳.۸۰ میلیون دلار، به هزینه های تحقیقات اختصاص یافته که سهمی برابر با ۱۹ درصد کل اعتبارات را تشکیل می دهد.
دانشگاه شهید بهشتی با اعتبارات برابر با ۳، ۴۶۴، ۱۵۰ میلیون ریال؛ معادل ۹۸۹.۷۶ میلیون دلار، در جایگاه پس از دانشگاه تهران قرار دارد. اعتبارات تحقیقات این دانشگاه معادل ۴۵۷۰۰۰ میلیون ریال؛ معادل ۱۳۰.۵۷ میلیون دلار است که حدود ۲۱ درصد از کل اعتبارات دانشگاه را تشکیل می دهد.
در این مطالعه برای برابرسازی دلار و ریال، یک دلار برابر با ۱۰۰ هزار ریال فرض شده است.
در میان دانشگاه های مورد بررسی در ایران، به ترتیب دانشگاه های صنعتی شریف، صنعتی اصفهان، تربیت مدرس و صنعتی امیرکبیر بیشترین سهم اعتبارات تحقیقات را نسبت به کل اعتبارات داشته اند. این مساله نشان میدهد که بطور عمده این نسبت در دانشگاه های صنعتی کشور بیشتر است. همین طور بیش از ۵۰ درصد از دانشگاه های مورد بررسی در سهم اعتبارات تحقیقات به کل اعتبارات، دارای نسبت زیر ۲۰ درصد هستند.
اعتبارات کل و اعتبارات پژوهشی دانشگاه های منتخب کشور در قانون بودجه سال ۱۳۹۷ هجری شمسی (۲۰۱۸ میلادی) به شرح زیر است:
با توجه به اینکه دانشگاه های خارجی از ترکیب های مختلفی از بودجه پژوهشی همچون منابع دولتی و خصوصی و گاهی سرمایه گذاری های دانشگاه استفاده می نمایند، این مقایسه نشان میدهد که سهم بودجه های پژوهشی دولتی دانشگاه های ایران به نسبت دانشگاه های برتر دنیا بسیار پایین است.
مقایسه بودجه های عمومی و پژوهشی دانشگاه های ایران با برخی دانشگاه های منتخب در سراسر جهان، نشان میدهد که مجموع بودجه عمومی و بودجه پژوهشی دانشگاه های منتخب در ایران، تقریباً با بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه خارجی مثل ملبورن در استرالیا برابری می کند که البته این مساله تا حدی ناشی از کاهش ارزش پول ملی است.
اما فارغ از میزان بودجه، دانشگاه های ایران تنها به بودجه پژوهشی که همان بودجه دولتی است، متکی هستند. به عبارتی بودجه پژوهشی دانشگاه در بودجه کل دانشگاه مستتر است که بودجه ای فقط دولتی است و اگر رقم بودجه دانشگاه ها مناسب نباشد، بودجه پژوهشی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
منابع مختلف تامین مالی پژوهش، به عنوان جهت دهنده عملکرد تحقیق و هنجارهای تحقیقاتی دانشگاهی عمل می کنند. در نتیجه اقداماتی که در نظام دانشگاهی انجام می شود، به ساختار سازمان های بودجه وابسته است. بنا بر این ابتدا باید به نظام اقتصادی حاکم و سازوکارهای موجود در آن نظام توجه کرد.
در نظام بازار آزاد که محیط نهادی پایدار وجود دارد، شرایط برای همکاری دانشگاه با صنعت و تامین مالی هزینه های پژوهشی، بطور کامل برقرار است.
هنگامی که سناریو به سمت کشورهای درحال توسعه با شرایط نهادی ناپایدار تغییر می کند، رابطه بین بودجه دولت و صنعت، توسط نهادهای منحصر به آن کشورها شکل می گیرد. بنا بر این نمی توان میزان بودجه های پژوهشی در دانشگاه را بدون توجه به محیط نهادی مربوط به آن کشورها با هم مقایسه کرد و برمبنای آن، بودجه های پژوهشی را از یک منبع، افزایش یا کم کرد. اما این مقایسه می تواند از نظر شناسایی ساختار بودجه های پژوهشی دانشگاه ها و لطمه شناسی روند موجود در کشور، مفید واقع شود.
هر چند در دانشگاه های برتر دنیا، تحقیقات دانشگاه بطور فزاینده، توسط منابع مالی غیر از بودجه دولت حمایت می شود، با این وجود بودجه دولت هنوز هم بسیار اهمیت دارد و بودجه صنعتی جایگزین بودجه عمومی نشده است.
بنابر این فقط با تمرکز بر روابط دانشگاه و صنعت، می توان تصویری گمراه کننده از تغییرات در تحقیقات عمومی ترسیم کرد. در حقیقت بدون در نظر گرفتن ساختار نهادی کشورها، نمی توان بطور مشخص دریافت که آیا بودجه دولت و بودجه صنعت، منجر به نتایج مختلف تحقیقاتی در دانشگاه می شود یا خیر؛ برای اینکه این امکان وجود دارد که بودجه دولت جایگزین بودجه صنعت شود و همزمان تحقیقات دانشگاه را بیشتر کند.
اما باید توجه داشت که دلیل تاکید بر ارتباط دانشگاه و صنعت و تامین مالی تحقیقات از این کانال، در حقیقت مشارکت دانشگاه ها در توسعه اقتصادی کشورها است. در دو دهه اخیر دولت ها در سراسر جهان، با وجود تفاوت های نظام های دانشگاهی و صنعتی، به پتانسیل دانشگاه ها از نظر صنعتی برای ارتقای محیط ملی نوآوری نگریسته اند. بنا بر این نیاز است که به تامین بودجه های پژوهشی از کانال ارتباط دانشگاه با صنعت نیز پرداخته شود تا هم دانشگاه بتواند از این طریق نقش خودرا در توسعه کشور ایفا کند و هم بتواند استقلال بیشتری در کسب درآمد و هزینه داشته باشد.
به همین دلیل نیاز است که موانع موجود بر سر راه این ارتباط در کشور شناسایی و رفع گردد. تعدادی از این موانع عبارتند از:
- بوروکراسی و انعطاف نداشتن در مدیریت دانشگاه ها؛
- نبود ارتباط و شبکه های ارتباطی قوی میان سرمایه گذاران و فعالان صنعت و دانشگاهیان؛
- اطمینان نداشتن از حفاظت کامل از حقوق مالکیت فکری در بخش صنعت؛
- ایجاد اصلاحات زیرساختی و نوآوری های نهادی برای ایجاد و ارتقای فرهنگ حمایتی و کارآفرینانه در نهاد دانشگاه.
در این مطالعه پیشنهاد شده است که جهت بررسی دقیق ساختار نهادی ایران در حوزه بودجه پژوهشی دانشگاه ها و بررسی نوع رابطه بین بودجه های پژوهشی دولتی و بودجه ها پژوهشی صنعتی در دانشگاه های کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته، مطالعات بیشتری صورت گیرد.
یافته های این مطالعه بصورت مقاله علمی با عنوان «بررسی بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه های منتخب در ایران و جهان» تابستان ۱۳۹۹ در فصل نامه علمی رهیافت، زیر نظر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، انتشار یافته است.
منبع: آجاك
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره