مبارزه علیه كارخانجات تولید مقالات جعلی و علم ساختگی-۱۵،
پدیده مقالات جعلی و علم ساختگی در ایران درحال محو شدن است
به گزارش آجاک استاد دانشگاه تهران معتقد است: بحث تولید مقالات جعلی در ایران موضوعی است که در یک دوره زمانی به صورت اجتناب ناپذیر بوجود آمده بود و الان این مسأله قابل توجه نیست و درحال محو شدن است.
پروفسور علی اکبر صبوری در گفتگو با ایسنا، با رد موضوعات مطرح شده در گزارش مجله ی "نیچر" درباره ی تقلب های موجود در تحقیقات برخی کشورها همچون چین، ایران و روسیه، اظهار داشت: بعنوان کسی که بیشتر از بیست سال در هیئت ممیزه هشت دانشگاه و پژوهشگاه و هیئت ممیزه مرکزی وزارت حضور فعال و پیوسته داشته ام، بر این باورم که از مرحله کمیّت گرایی عبور کرده و الان به کیفیت پژوهشها و انتشارات با تاکید بر اثرگذاری اجتماعی توجه خاص شده و با بی اخلاقی های پژوهشی برخورد می شود و جای نگرانی وجود ندارد.
وی ادامه داد: این خطاهای فعلی در همه جای جهان وجود دارد و مرتب در کشور ما رصد و پیگیری می شود. حالا در هیئت ممیزه دانشگاه در جهت بهبود کیفیت و کاهش بی اخلاقی های پژوهشی سختگیری هایی می شود که قابل تحسین است.
این استاد دانشگاه تهران پرداختن مجله نیچر به مبحث تقلب های علمی در چند کشور را در رابطه با گذشته و همراه با قدری بزرگنمایی دانست و اشاره کرد: در کنار این مورد باید به نکات دیگری هم توجه می شد که نشده است. اجازه بدهید رشد تعداد اسناد علمی کشور را در سه دهه اخیر مرور نماییم تا مبحث ریشه یابی شود. با آغاز ایجاد دوره های تحصیلات تکمیلی در اواسط دهه شصت در دانشگاه ها، با الهام از رهنمود امام خمینی که «ما می توانیم»، توسعه دانشگاه ها و حرکت به سمت پژوهش شکل گرفت.
صبوری افزود: ثمره این حرکت بزرگ تربیت نیروهای متخصص، متعهد و کارآمد شد که در عرصه های توسعه کشور نقش بسیار زیاد و انکارناپذیری داشته است. دانشگاه های شیراز و تهران در راه اندازی دوره های تحصیلات تکمیلی، بخصوص در علوم پایه، پیشرو بودند.
افزایش شمار مقالات ایران در نشریات معتبر بین المللی طی دهه های ۷۰ و ۸۰
وی اظهار داشت: برای تثبیت و اعتبار جهانی مدارک دانشگاهی در دوره های تحصیلات تکمیلی از همان ابتدا در حوزه علوم مقرر شد که نتایج رساله ها و رساله ها به صورت مقالات بین المللی منتشر شوند. بنابراین بود که طی دو دهه هفتاد و هشتاد، تعداد مقالات ایران در نشریات معتبر بین المللی به سرعت افزایش یافت.
این استاد ممتاز دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۶۴ (معادل سال ۱۹۸۵ میلادی)، تقریباً شروع توسعه دوره های تحصیلات تکمیلی کشور، تعداد مستندات علمی ایران نمایه شده ایران در مجموع سه نمایه حوزه علوم، علوم اجتماعی و مجموعه علوم انسانی و هنر، برابر ۱۳۴ با میزان مشارکت جهانی پانزده هزارم درصد بود.
دکتر صبوری اظهار داشت: با گذشت ۱۵ سال از شروع دوره های تحصیلات تکمیلی، یعنی در سال ۱۳۷۹ (سال ۲۰۰۰ میلادی)، تعداد اسناد علمی ایران در وبگاه علم، در مجموع سه حوزه فوق به ۱۴۶۷ ارتقا یافت و میزان مشارکت جهانی ایران به چهارده صدم درصد رسید و کشورمان توانست در رتبه چهل و هشتم جهان از نظر کمیت تولید اسناد علمی قرار گیرد.
وی افزود: گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی و افزایش شمار دانشگاه ها، از یک سو و تشویق به انتشار مقالات در نشریات معتبر بین المللی از طرفی، به همراه انتشار و استانداردسازی تعداد زیادی نشریات علمی مختلف در کشور سبب شد سهم مشارکت جهانی ما در تولید اسناد علمی در سال ۱۳۸۹ (سال ۲۰۱۰ میلادی)، از یک درصد جهانی فراتر رفته و جایگاه بیست و دوم جهان برای ایران ثبت گردد. این موفقیت بزرگ علمی که در طول ۲۵ سال رشد دوره های تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها بدست آمد، استاندارد بودن دوره های تحصیلات تکمیلی را بخصوص در حوزه علوم پایه و فنی مهندسی اثبات کرد.
وی ادامه داد: در دو دهه هفتاد و هشتاد کمیت گرایی در انتشار مقالات لازم بود چون هنوز تعداد مقالات ما در حدی نبود که صحبت از کیفیت بتوان کرد و نیاز بود که بتوانیم خویش را در صحنه بین المللی بیشتر از پیش نشان دهیم، باآنکه انتشارات باکیفیت خوبی هم داشتیم. تشویق به انتشار و گاهی هم تحت فشار قرار دادن برای انتشار نتایج علمی گاهی هم سبب انتشار مقالات در نشریات کم ارزش یا بی ارزش می شد، اما در مجموع نتایج مطلوب گذاشت و سبب باورهای مطلوب و رفت و آمدهای علمی ما در عرصه بین المللی شد.
توجه بیشتر به کیفیت انتشارات علمی در دهه ۹۰
این استاد دانشگاه تهران اشاره کرد: در دهه ۹۰، کیفیت گرایی در انتشارات علمی بسیار مورد توجه دانشگاه های کشور قرار گرفت و باعث ریزش مقالات بی اعتبار و کم اعتبار شد. با این وجود، تعداد اسناد علمی منتشرشده از جانب محققان در طول سالهای اخیر بازهم فزونی داشته است. پارسال میلادی (سال ۲۰۲۰)، تعداد اسناد علمی منتشرشده کشور در سه حوزه علوم اجتماعی و مجموعه علوم انسانی و هنر بالغ بر پنجاه و چهار هزار شد.
صبوری افزود: بیشتر از دو درصد اسناد علمی معتبر جهان، طبق نمایه های وبگاه علم مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس، به آدرس ایران چاپ شده است و کشورمان بالاتر از کشور روسیه و تمام کشورهای منطقه و جهان اسلام و برخی کشورهای اروپایی، در جایگاه پانزدهم کمیّت تولید اسناد علمی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: رشد علمی کشور، بر پایه خوداتکایی، محدودیت های تحریم های ظالمانه، ایثار محققان ما به سبب کمبود بودجه های پژوهشی و حقوق های پایین و از همه مهم تر نبود سیاست واحد بین دولتمردان ما و حتی مانع تراشی های آنها و... بخوبی و با موفقیت به پیش رفته است و الان با اصلاحات در قواعد اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و توجه زیاد به کیفیت گرایی به سبب عبور از مرحله کمیّت گرایی، در جایگاه مناسبی از علم قرار گرفته ایم باآنکه حق و پتانسیل ما خیلی بیشتر از این هاست.
راهکاری برای ارتقا در رتبه بندی های بین المللی
وی اظهار داشت: خیلی از دانشگاه های ما حالا در رتبه بندی های بین المللی حضور دارند، با آن که بخش پزشکی آنها جدا شده است که اگر این را به دانشگاه ها برگردانیم (مثل دانشگاه های دیگر کشورها) جایگاه ما خیلی بالاتر خواهد آمد. اگر دو درصد علم جهان را بر مبنای نمایه های بین المللی تولید کرده ایم، چهار درصد مقالات پُرارجاع و پنج درصد مقالات داغ دنیا متعلق به ماست. بنابراین، همه این ها لازم بود تا دورانی را در رشد کمیّت بگذرانیم و خطاهای ناچیزی داشته باشیم تا به یک رشد در کمیّت برسیم تا قابلیت ارزیابی داشته باشد. حالا یک دهه است که وارد دوران اصلاح و رشد کیفیت شده ایم. تا کمیّتی نباشد، بررسی کیفیت مفهوم ندارد.
این استاد دانشگاه تهران افزود: در طول ۱۰ سال گذشته ریزش زیاد مقالات کم اعتبار و گاهی حتی تا حدی بی اعتبار انجام شده است و الان فقط کیفیت گرایی است. هستند افراد ناتوانی که به سبب رشد کمیّت آموزش عالی و زیادی تعداد واحدهای دانشگاهی کشور، استحقاق عضویت در کادر هیئت علمی را ندارند و هنوز در وادی کمیّت سیر می کنند، غافل از اینکه یک دهه از تشویق به رشد گذشته است و توجهی به دست آوردهای آنها نخواهد شد.
صبوری اضافه کرد: هستند افرادی که برای جبران ناتوانی خود و ضعف حضور در عرصه های بین المللی، تلاش می کنند با سر و صدا افراد توانمند را ضعیف جلوه بدهند و پتانسیل خوب و رشد یافته علمی کشور را دور از حقیقت های درخور تحسین جلوه دهند و تخم ناامیدی بکارند. اینان به جای پرداختن به موفقیت ها، فقط چشم به خطاها باز کنند. این ها یا ناتوانان و نادانان داخلی هستند و یا حسودان و مغرضان اجنبی.
وی خاطرنشان کرد: اگر مقرر است به خطاها فقط توجه گردد، باید میزان رشد علمی هم در آن دیده شود. رشد علمی، بدون خطا امکان ناپذیر است. رشد علمی را صفر نماییم، خطا هم صفر می شود. رشد علمی را زیاد نماییم، خطا هم زیاد می شود. فقط کسی خطا نمی کند که کاری نکند. خطا بخشی از کار است. تا خطا نکنیم که بر خطای خود نمی توانیم آگاه شویم. البته باید تلاش نماییم تا خطا نکنیم.
اصلاح خطا بخشی از رشد علم است
این استاد دانشگاه تهران اشاره کرد: اصلاح خطای خود، بخشی از رشد علمی است. خطا به خودی خود و از روی نادانی، صفت ما انسان هاست. مهم این است که خطای خویش را تکرار نکنیم. خطا مردود نیست، تکرار خطا مردود است. ما در روند رشد علمی، خویش را ارزیابی کردیم و الان در تلاشیم تا خطای خویش را تکرار نکنیم. اگر هم افراد معدودی خطا در خطا می کنند، قابل بخشش نیستند و طرد خواهند شد. لذا، کشورمان درحال رشد علمی است و از کمیّت گرایی فاصله گرفته و تنها به کیفیّت می اندیشد.
صبوری افزود: طی یک دهه گذشته، در همه دانشگاه های کشور، کمیته های اخلاق از افراد خبره، متخصص در حوزه سنجش علم و حقوقدان تشکیل شده و مطابق قوانین مصوب با بی اخلاقی ها برخورد می شود. اگر در کشور ما انحرافاتی بوده، غالبأ در نشریات کم اعتبار و بی اعتبار بوده و به کاربردهای صنعتی و پزشکی منجر نشده است که ناهنجاری هایی در کاربرد بوجود آورده باشد. بعنوان مثال، در کشور ژاپن محققانی شناسایی شدند که تحقیقات کاذب در حوزه پزشکی در نشریات بسیار معتبر چاپ کردند که باعث کاربردهای نابجا شد. ما چنین مواردی نداشتیم.
وجود شمار فراوان نشریات جعلی و بی اعتبار در دنیا
وی در بخش دیگری از سخنانش در مورد وجود نشریات تقلبی و جعلی در دنیا اظهار داشت: در جهان نشریات جعلی و بی اعتبار زیادی وجود دارد. نشریاتی که در برابر دریافت وجه، بدون انجام فرایند داوری تخصصی و در حالت بی هویتی(سردبیر، هیئت تحریره و ناشر مبهم) قرار دارند را نشریات بی اعتبار می گویم و نشریاتی که از نام نشریات معتبر سوءاستفاده می کنند تا اخاذی کنند را نشریات جعلی می گویم. ریشه این گونه نشریات، بیشتر در هند، پاکستان، مصر، کشورهای آفریقایی و گاهی هم اروپایی و آمریکایی است.
رشد بیش از اندازه مجاز نشریات دانشگاه های کشور/جایگاه ایران در مقالات ریترکت شده
این استاد ممتاز دانشگاه تهران اضافه کرد: در کشور ما خوشبختانه از این گونه نشریات اندک است و بمحض پیدا شدن به فنا خواهند رفت. البته به یک نکته بسیار مهم لازم است اشاره کنم و آن این که در دانشگاه های ما تعداد نشریات بیش از اندازه مجاز رشد کرده است و اصولأ در جهان، انتشار نشریه از وظایف دانشگاه ها نیست. انجمن ها و فدراسیون های علمی و بخش خصوصی باید پا به میدان بگذارند. به همین خاطر نشریات دانشگاه های ما نتوانسته اند رشد خوبی داشته باشند و جنبه ارتقانامه گرفته اند و من شخصأ مخالف انتشار نشریات در درون دانشگاه ها هستم، اما بر نشریات دانشگاه های ما نظارت برای پیشگیری از انحرافات وجود دارد و نباید آنها را متهم به جعل و تقلب کرد.
صبوری خاطرنشان کرد: یکی از معیارهای سنجش انحرافات علمی در کشورهای مختلف، بررسی تعداد مقالات بی اعتبار شده(ریترکت شده) است. تا انتهای ماه چهارم میلادی سال ۲۰۲۱، تعداد ۶۱۵۵ مقاله طبق آمار وبگاه علم مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس بی اعتبار اعلام شده اند. از این تعداد سهم اول متعلق به چین (با ۱۷۱۸ مقاله)، سهم دوم از آن امریکاست (با ۱۶۲۳ مقاله). سهم سوم در ارتباط با کشور ژاپن است (با ۵۳۲ مقاله). هند (با ۳۸۷ مقاله) و آلمان (با ۳۰۹ مقاله)، به ترتیب در جایگاه های چهارم و پنجم قرار دارند. کشور ما با ۲۹۵ مقاله بی اعتبار شده در جایگاه ششم و انگلستان با ۲۴۶ مقاله در جایگاه هفتم و کره جنوبی با ۲۳۴ مقاله در جایگاه هشتم قرار دارد.
وی ادامه داد: جالب اینجاست که مقالات بی اعتبار شده امریکا، ژاپن، آلمان و انگلیس در نشریات برتر دنیا، مثل Nature، Science، JBC، Lancet، Blood و... بوده است، در حالیکه مقالات بی اعتبار شده ایران در ارتباط با نشریات درجه سه جهان بوده است که ارزش همه آنها به اندازه حتی یک مقاله منتشرشده در Nature یا Science هم نیست. به علاوه، این تعداد مقاله بی اعتبار شده ایران در زمان کمیت گرایی و دوران جهش مقالات ایران بوده است و بر همین مبنا نباید انتشارات کشور را گرفتار خدشه کرد. البته می پذیرم که خطایی بوده است، اما بدان مفهوم نباشد که انتشارات و تحول و جهش در آنرا زیر سؤال ببریم.
این استاد دانشگاه تهران اشاره کرد: اعتقادی به خصومت و دشمنی زیاد در پایگاه های اطلاعات علمی جهان ضد ایران ندارم، چون طی دو دهه اخیر هر نشریه ایرانی که موفق به کسب استانداردهای آنها شده مورد نمایه سازی قرار گرفته و خیلی از آنها حالا در عرصه بین المللی جای خویش را بدست آورده اند.
صبوری در ادامه در مورد نقش دشمنی ها در چاپ این مقاله در نشریه نیچر اظهار داشت: حالا بیشتر از چهل نشریه ایرانی در لیست «گزارش ارجاعات سالانه نشریات» معروف به JCR مؤسسه کلاریوت آنالیتیکس وارد شده اند و یکصد و بیست نشریه هم در مخزن نشریات نوظهور همین مؤسسه در مرحله ارزیابی بوده و از کیفیت خوبی برخوردار می باشند و علاوه بر این بیشتر از دویست نشریه ایران در پایگاه اسکوپوس نمایه استنادی می شوند که موفقیت خوبی است و این شکوفایی نشریات ما در دو دهه اخیر است. این قابل تقدیر است. ورود این حجم از نشریات ما در پایگاه های اطلاعات علمی مغایر با خصومت های مطرح شده از جانب شماست. البته نمی خواهم هر گونه خصومت را مردود اعلام کنم، اما می خواهم بگویم طرح مسأله خصومت، برداشت نادرست است.
وجود بیشتر از ۲۵۰۰ واحد دانشگاهی در کشور
وی در مورد رشد پدیده تقلب در مقاله نویسی و رساله و برخورد با آنها در مقابل دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: کشور ما در رشد بی رویه نظام آموزش عالی خطا کرد و از راه افزایش تعداد واحدهای دانشگاهی باعث انحرافاتی شد. در کشور ما بیشتر از ۲۵۰۰ واحد دانشگاهی وجود دارد. جمعیت کشور چین ۱۷ برابر جمعیت کشور ماست، اما تعداد واحدهای دانشگاهی ما بیشتر از کشور چین است!!! این رشد بی رویه و خارج از قاعده تعداد واحدهای دانشگاهی ما، باعث شد که جذب اعضای هیئت علمی بی کیفیت در واحدهای دانشگاهی صورت گیرد.
این استاد دانشگاه تهران افزود: بدتر از آن این که، برای ارتقا اعضای هیئت علمی بی کیفیت جذب شده در واحدهای دور افتاده و بی حساب و کتاب، دوره های تحصیلات تکمیلی هم بوجود آمد و بدون نظارت همه مجاز به پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی شدند. وقتی عضو هیئت علمی نتواند دانشجوی تحصیلات تکمیلی خویش را هدایت کند، چون کیفیت لازم را ندارد، آنگاه مؤسسات و مرکزی شبیه به آنچه روبروی دانشگاه تهران می توانید ببینید پدید می آید تا دانشجویان را که هدایت نمی شوند به دام انداخته و برایشان رساله و رساله بنویسند و حتی با اخاذی برایشان مقاله بنویسد.
پروفسور صبوری اضافه کرد: این ها همه در ارتباط با واحدهای دانشگاهی بی کیفیت است. در دانشگاه های بزرگ و باسابقه شما چنین چیزی کمتر می بینید. وقتی هم وزارتین علوم و بهداشت بخواهند اصلاحاتی انجام بدهند و رفع خطا کنند، بحران سیاسی ایجاد می کنند و نمی گذارند. باید یکسری واحدهای دانشگاهی حذف، عده ای در هم ادغام، عده ای تبدیل به ایجاد دوره های تکنسین و عده ای در دانشگاه های بزرگ ادغام شوند تا ریشه این عیب بزرگ خشک شود.
وی اشاره کرد: جهش علم ابتدا در کمیّت تولیدات علمی صورت گرفت و این با خطاهایی که در آن صورت گرفت لازم بود. لازم بود تا محققان ما باور توان نشر و حضور در مجامع و نشریات علمی جهان را پیدا کنند. حالا در دوران افزایش کیفیت انتشارات علمی هستیم و سهم کیفیت تولیدات علمی ما از سهم کمیّت تولیدات علمی پیشی گرفته و سخت مواظب هستیم تا انحرافات و بی اخلاقی های واقع در نشر را به حداقل ممکن برسانیم. در کشور برنامه های خوبی درحال اجراست.
این استاد ممتاز دانشگاه تهران افزود: پتانسیل علمی خوبی در کشور بوجود آمده و دانشگاه های ما می توانند در جامعه خود اثرگذار باشند و این باور باید در دولتمردان و سیاستگذاران ارشد کشور هویدا شده و مورد حمایت جدی قرار بگیرد. تعداد شرکتهای دانش بنیان موفق رو به فزونی است. جوانان تحصیل کرده در داخل، توان علمی خوبی دارند. حالا باید با تاکید بر علم بوجود آمده در کشور، ضمن تعامل علمی بیشتر با جهان و استفاده از دیپلماسی علمی، به تولیدات علمی خود بیشتر از پیش تکیه نماییم. ما توان علمی بالایی در کشور داریم و دنیا هم این را درک کرده است.
صبوری در انتها خاطرنشان کرد: تحقیر امریکا و انگلیس در مورد ممنوعیت خرید واکسن فایزر(یک شرکت چند ملیتی امریکا-اروپا)، توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی ناشی از قدرت علمی کشور است که باعث برخ کشیدن اقتدار جهانی جمهوری اسلامی ایران می شود. اقتداری که تنها بر مبنای شروع تست واکسن ساخت داخل، ناشی از یک پتانسیل علمی در داخل کشور، حاصل شده است. علم، عامل قدرت است و توانا بود هر که دانا بود.
منبع: آجاك
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره