در اولین گردهمایی آینده پژوهان آموزش عالی مطرح شد
از سایه متاورس تا رتبه 117 بکارگیری دانش و دوگانه ضعف و قلدری در دانشگاه های ایران
آجاک: به گزارش آجاک، در نخستین گردهمایی آینده پژوهان آموزش عالی که با حضور تعدادی از اساتید فرهیخته و آینده پژوه در موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی برگزار شد، ضمن بیان اهمیت آینده پژوهی، چالش های آینده آموزش عالی ایران مورد بررسی قرار گرفت.
به گزارش آجاک به نقل از ایسنا، به نقل از موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، در ابتدای این جلسه دکتر رضا منیعی مدیر گروه آینده پژوهی و نظریه پردازی در آموزش عالی موسسه و مدیر گردهمایی اظهار داشت: یکی از مهم ترین مأموریت های موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی به عنوان کانون تفکر آموزش عالی؛ سیاست پژوهی و تصمیم سازی برای بهبود برنامه ریزی و سیاست گذاری در نظام آموزش عالی است و در این جهت به تولید، توزیع و ترویج دانش آموزش عالی می پردازد.
هرگونه سیاست گذاری و برنامه ریزی بدون توجه به آینده، ابتر است
وی ادامه داد: هرگونه سیاست گذاری و برنامه ریزی بدون توجه به آینده ابتر است و ما باید مواجهه خلاق با تغییر و تحولات آینده داشته باشیم. بدون توجه و شناخت آینده و درک عدم قطعیت های پیش رو بطور قطع هر نوع سیاست گذاری ناقص خواهد بود. در همین راستا موسسه از سال ۹۳ میز آینده پژوهی در آموزش عالی را راه اندازی نمود و گروه آینده پژوهی آموزش عالی هم از بهمن ماه سال قبل دایر شده است. فعالیت سوم در این عرصه تاسیس شبکه متخصصان آموزش عالی (شماع) است که این گردهمایی هم در ذیل این شبکه تشکیل شده است.
مدیر گروه آینده پژوهی افزود: در این گردهمایی دو سوال مهم یعنی «مهم ترین کلان روندها در سطح ملی، منطقه ای و بین المللی که در آینده دانشگاه ها، نظام آموزش عالی و علم و فناوری ایران اثرگذارند، کدامند؟» و «مهمترین مشخصه های دانشگاه ها و نظام آموزش عالی آینده در سیاستگذاری، مدیریت، برنامه ریزی، ارزیابی و اثربخشی اجتماعی چیست؟» مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
واحد سنجش نگرش دانشگاهیان ظرفیتی جدید در آموزش عالی است
دکتر علی باقر طاهری نیا، رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی هم در این گردهمایی اظهار داشت: ظرفیت متخصصان آموزش عالی در کشور گسترش پیدا کرده است، اما به شکل یکسان از این ظرفیت استفاده نکرده ایم. به همین دلیل شبکه متخصصان آموزش عالی تشکیل شد تا آنها را شناسایی نماییم و در چارچوب میزهای پژوهشی از ظرفیت علمی آنها استفاده گردد.
طاهری نیا اشاره کرد: اساسنامه ای برای شبکه متخصصان تعریف و فرایند آن طی شده که دارای شورای راهبردی و سیاستگذاری است. در اساسنامه میزهای پژوهشی مساله محور، مدت دار و بین رشته ای پیش بینی شده است که طولانی مدت، عام، تخصصی تک رشته نیست.
رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی افزود: در دستگاه آموزش عالی واحد سنجش نگرش دانشگاهیان به عنوان ظرفیت جدید به وجود آمده است تا در مسائل مختلف نظر اعضای هیات علمی، کارکنان دانشگاه و دانشجویان را جویا شویم و برپایه آن تحلیل ها و راه حل ها را پیدا نماییم و به مسؤلان ذیربط ارجاع دهیم.
طاهری نیا درمورد آنکه «آینده آموزش عالی را چطور می بینید؟» اظهار داشت: باید هر مقوله ای را اول تعریف و برای آن تعریف به اجماع برسیم. باید روی کلمه آینده تمرکز نماییم که آینده آموزش عالی منظور کدام آینده است؟ آینده ممکن یعنی آینده ای که عقل انسان امکان وقوع آنرا ممکن می داند و منع نمی نماید. آیا آینده باور پذیر است؟ یعنی آینده ممکنی است که قرائن و شواهد علمی آنرا تایید می کند که این آینده ممکنست به دست بیاید، یا آینده محتمل است؟ یعنی اینکه بگوییم در سه سال آینده احیانا به این نقطه خواهیم رسید که احتمال آینده پژوهی از این جنس است و تفاوت آن با آینده ممکن اینست که در آینده محتمل از یک بازه زمانی خاص صحبت می شود.
وی ادامه داد: اما به غیر از آینده های ممکن و محتمل و مطلوب، آینده مقدر را هم اضافه می کنم یعنی آینده ای که به آن اعتقاد داریم. من و شما می گوییم که متاورس دارد می آید و کنشگر اصلی یادگیری می شود، اما اتفاقی مانند کرونا افتاد که سیستم را بر هم زد. بدین سبب آینده مقدر را نباید نادیده گرفت. آینده مقدر یعنی چیزی که خارج از محاسبات علمی و مطالعه به عنوان تحول جهانی همه فرآینده ها را تحت تأثیر قرار می دهد.
رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی اظهار داشت: اگر بخواهیم آینده را بشناسیم، آینده شناس هستیم، اگر بخواهیم آینده را پیش بینی نماییم آینده نگری است و اگر می خواهیم آینده را شکل دهیم آینده نگاری است. اگر بخواهیم آینده را ببینیم آینده گرایی است و اگر بخواهیم آینده را بسازیم آینده پژوهی است. باید بگویم هیچ کدام از اینها نیستیم. آینده نگران هستیم. نمی دانیم آینده چه می شود و برای آن چه راهکاری باید عرضه دهیم؟
طاهری نیا افزود: باید آموزش عالی را تعریف نماییم این تحولات کجای آموزش عالی را می تواند تغییر دهد و کجای آنرا نمی تواند؟ آینده ای که از آن صحبت می نماییم آیا یاد دهنده را می تواند حذف کند، آیا فراینده را می تواند حذف کند؟ اصلا آینده می تواند نسبت آموزش و اشتغال را برهم زند. آیا آینده محتمل می تواند نسبت بین آموزش و انتخاب را برهم زند؟ یعنی من را مجبور کند برخلاف انتخاب خود درس بخوانم. آیا آینده می تواند مدرسه و دانشگاه را حذف کند؟
وی خطاب به اساتید اظهار داشت: آینده آموزش عالی را چطور تصور می کنید؟ سیاست گذار چگونه خویش را برای این آینده محتمل یا ممکن آماده می کند؟
وضعیت اقتصادی بر آموزش عالی تأثیر گذاشته است
در ادامه علی اکبر صفوی؛ رئیس کارگروه آموزش مجازی وزارت علوم اظهار داشت: تحولات فناورانه، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در آینده موثر است. بحث فناوری فقط بحث های معمول آموزش نیست. در آینده بسیار نزدیک در چشم هایمان لنز می گذاریم و از آنجا به اینترنت و همه داده ها وصل هستیم و در مرزهای ما به آسانی می توانند آپلود و دانلود کنند.
صفوی با اشاره به اینکه وضعیت اقتصادی بشدت روی آموزش عالی اثر گذاشته است، اشاره کرد: از نظر اقتصادی شرایط کشورهای اقتصادی بزرگ دنیا چه می شود؟ گرایش ها چگونه تغییر می کند؟
رئیس کارگروه آموزش مجازی وزارت علوم افزود: بُعد دوم مهارت های مورد نیاز برای استادان و دانش آموختگان است که این موارد در کجای صحنه هستند؟ مهارت هایی که برای انقلاب های صنعتی و برنامه نویسی دنیا لازم است، کجاست؟ چرا می خواهیم برنامه درسی بگذاریم و فرایند تعریف کنیم؟ بحث مهارت ها برای استادان و دانشجویان و ابعاد آن کجاست؟ از نظر مشارکت در حل مسائل کلان کشورهای جهان در گذشته دانشگاه ها چقدر نقش داشته اند و هم اکنون نقش آنها چگونه خواهد بود که بشدت به شرایط سیاسی و اقتصادی کشورها وابسته خواهد بود. روش آموزش و همکاریهای ملی و بین المللی چگونه خواهد بود؟ از نظر روش آموزش بشدت تغییرات خواهیم داشت.
صفوی اظهار داشت: در زمینه تحولات فناورانه، اقتصادی، سیاسی به کجا می رویم و اگر بخواهیم پیشرفت نماییم به کجا باید برویم؟ در زمینه مهارت ها کجا هستیم و چقدر برنامه ریزی کرده ایم؟ و ساختارهای ما چگونه است؟
وی ادامه داد: برمبنای مسائلی که گفته شد ساختار آموزش عالی برای دانشگاه چگونه است؟ و از نظر اعتبارات چه برنامه ریزی شده است؟ بدین سبب باید جدا از هم مسایل را تحلیل نماییم.
ضرورت آینده پژوهی و آینده نگاری
روح الله سهرابی، مشاور وزیرعلوم در برنامه ریزی و مدیریت راهبردی اظهار داشت: بخشی از اتفاقاتی که هم اکنون می بینیم ناشی از بی توجهی به روندهایی است که از گذشته رخ داده است. دوستان باید یک سری آینده نگری ها و آینده پژوهی هایی می کردند که نکردند و این اتفاقات افتاده است. بدین سبب با کمک هم بتوانیم تحلیلی درستی از آینده داشته باشیم و آینده را تاریک نبینیم و تلاش نماییم وضع بهتر شود.
وی با اشاره به اینکه انسان های امیدوار لزوماً موفق نمی شوند، اما انسان های ناامید حتما ضرر می کنند، اضافه کرد: با یکدیگر جمع شدیم و تلاش می نماییم فضای موجود را که با آن مواجهه هستیم، بهتر نماییم.
سهرابی با اشاره به بودجه پایین وزارت علوم در گذشته، اظهار داشت: با این شرایط، امکانات و محدودیت ها که دائم از جانب افراد و کشورهای مختلف در هجمه هستیم، چه کار باید انجام دهیم تا مشکلات را حل و تلاش نماییم که بهبود پیدا نماییم.
وی با بیان دغدغه خود در زمینه آینده پژوهی اضافه کرد: روسای دانشگاه ها آینده پژوهی در اسناد ارائه نکرده اند. به طور مثال در بحث گرفتن دانشجو، توسعه فیزیکی و خیلی موارد دیگر به رقابت و توسعه بی محابا، بی برنامه و بی منطق افتاده ایم. جاهایی مانند موسسه پژوهش و برنامه ریزی باید آینده نگاری و آینده پژوهی را شکل دهند و این خوراک دوستانی باشد که سند استراتژیک و سند تحول را تدوین می کنند و هرکدام جدا فکر نکنند.
سهرابی اظهار داشت: هم اکنون معین نیست که واقعاً وظیفه دانشگاه چیست؟ می خواهد دانشجو تربیت کند و بگوید وظیفه من دانش آموخته و دانشگاه اینست که فردی را تربیت کند و شغل آنها به دستگاه های دیگر ارتباط دارد.
ایشان سپس اضافه کرد: وقتی استادی جذب می شود با آن شرایط سخت رسوب می کند و دانشجو می گیرد که موظفی آن پر شود که اینها دغدغه است. استاد می خواهد رسمی و رسمی آزمایشی شود، بعد دانشجو ندارد یا رشته جذاب نیست.
سهرابی اظهار داشت: باید روی دانش آموزان کار شود؛ چون که چند سال بعد آنها دانشجو می شوند. آنها چه تفکر و دغدغه و رویکردهایی دارند. ما با افراد دست اول روبرو نیستیم، در حالی او به دانشگاه و به دست استاد می رسد که نگرش و مهارت های وی از قبل شکل گرفته است.
آینده را تخیل جمعی می سازد
مقصود فراستخواه عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی هم در این گردهمایی اظهار داشت: با جادو و جنبل آینده درست نمی شود آینده احتیاج به تحلیل دارد. آینده را تخیل جمعی می سازد و خیال یک وزیر یا استاد و رئیس دانشگاه نمی تواند آنرا بسازد. در واقع این استاد و رئیس و وزیر هم در این تخیل جمعی باید خویش را تعریف کنند.
وی با اشاره به اینکه تخیل آینده آموزش عالی یک جانبه نمی شود و باید تخیل جمعی باشد، اظهار داشت: ۱۴ میلیون تحصیل کرده آموزش عالی داریم و باید بدانیم که این تعداد در کنار جمعیت کل کشور آموزش عالی ایران را چطور در نظر می گیرند.
فراستخواه در رابطه با برخی از تعارضات درونی دانشگاه گفت: یکی از این تعارضات، تعارض اختیار و مسئولیت است. همه می گوییم مسئولیت اجتماعی دانشگاه در صورتیکه دانشگاه در کشور تا چه میزان اختیار دارد که بتواند مسئولیت بزرگی را در کشور در اختیار بگیرد؟ وزارت علوم چه میزان اختیار دارد؟ در دانشگاه اعضای هیات علمی چه میزان اختیار دارند؟ بدین سبب دوگانه بزرگی که پیش رو داریم، اینست که ارزش های بقا در ایران درحال رشد است و ارزش های خودبیانی درحال پسرفت است. رئیس دانشگاهی که بخواهد خود و دانشگاه را سرپا نگه دارد، از این دانشگاه آینده ای در نمی آید.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در ادامه اظهار داشت: نقش بزرگی برای دانشگاه قائل هستیم، اما چقدر انتظار داریم که او به ما بگوید که حقیقت چیست و چقدر مرجعیت دارد؟
وی اضافه کرد: یکی دیگر از دوگانه های آموزش عالی دوگانه نخبه و جامعه است. جامعه ایران هم از نخبگان سنتی و هم از نخبگان جدید عبور می کند. جامعه امروز ما یک جامعه نخبه پرور نیست؛ می خواهد نخبه پرور باشد، اما نمی خواهد نخبه سالار باشد. دانشجویان نسل جدید دیگر دانشجویانی نیستند که با ذوق و شوق پای صحبت استاد بنشیند. در گذشته زمانی که سرکلاس برای دانشجویان صحبت می کردم از ذوق از چشم های آنها اشک جاری می شد، اما امروز می گویند که حرف خویش را بزن و برو و معتقدند که ما جای آنها را گرفته ایم.
چالش های پیش روی دانشگاه
یدالله مهرعلی زاده، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار داشت: آنچه در رابطه با دانشگاه می شود پیش بینی نمود، بحث دانشگاه مستقل از بازار و دولت، در مقابل دانشگاه وابسته به بازار و تجاری شدن و حاکمیت دولت روی دانشگاه ها است. دانشگاه از زمانی که شکل گرفت، همیشه با این چالش ها و اختلافات به لحاظ درهم آمیختگی یا نزاع در عرصه تولید و کسب معرفت و دانش و قدرت و ثروت و منزلت که مولفه های کلیدی بودند، روبرو بوده است.
وی اظهار داشت: سوالی که حالا قابل طرح است، اینست که دانشگاهی که در گذشته این اندازه چالش در چهار حوزه معرفت، قدرت، ثروت و منزلت اجتماعی داشته است، در آینده چقدر متاثر از این حوزه ها خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اضافه کرد: پیش بینی آینده دانشگاه های ایرانی هم به لحاظ علمی هم به لحاظ ارتباط و ساختاری ناشی از تعاملی است که دولت و نظام حکمرانی ایران با جامعه بین الملل دارد و این تقابل با جامعه بین الملل چه از جانب آنها چه از جانب ما ایجاد شده، سبب شده است فشار زیادی بر هویت آزاد آموزش عالی ایران وارد شود. بطوریکه هویت علمی، ارتباطی و ساختاری دانشگاه ها متاثر از این روابط بین المللی شده است و فشارهایی از جانب نهادهای مرجع و ساختارهای درونی دانشگاه وارد می شود که در آینده می تواند اثرات منفی برای هویت و بازنمایی دانشگاه مستقل ایرانی به همراه داشته باشد.
وی اظهار داشت: در چهل سال قبل دانشگاه بیش از اندازه ایدئولوژیک شده است که سبب می شود دوگانه دانش و قدرت را تغییر شکل دهد و این تغییر شکل را برای ساختارهای دانشگاه، در جذب هیات علمی، نظام جذب دانشجو و برنامه های درسی، نظام عزل و نصب ها در مدیریت دانشگاه ها و ساختارهای غیررسمی که معاونان فرهنگی در دانشگاه ها به وجود آورده اند، می بینیم.
وی اظهار داشت: وضعیتی که در دانشگاه ها وجود داشته، پیش بینی می نماییم طی سال های آتی شدت بیشتری بگیرد و این شدت به شکلی ناشی از هویت مستقل حوزه های علمیه و هویت مستقل دانشگاه است.
مهرعلی زاده پیش بینی کرد: در آینده باتوجه به نحوه تعاملات دولت با جامعه بین الملل از یک طرف و از سوی دیگر کاهش قدرت دانشی و درونی دانشگاه در مقابله فشار ذی نفعان بیرونی، ساختارها و ارتباطات و روابط علمی دانشگاه حال و هوای خاصی بگیرد.
وی افزود: شکل گیری نظامی ها برگرفته از دانشگاه جندی شاپور ایران بود که برمبنای آنها قالبی را طراحی کردند. اما این نظامی ها پس از مدتی به سبب تفکرات بسته تقریبا حذف شدند، اما دانشگاه هایی که در همان دوره یا بعدها به وجود آمدند، توانستند بقای خویش را حفظ کنند و در عرصه های جهانی به عنوان دانشگاه های برتر و موثر عمل می کنند.
وی افزود: آنچه برای آموزش عالی پیش بینی می نماییم، اینست که فشارهای بین المللی از یک طرف و فشارهای درونی می تواند به تعامل تبدیل گردد، اما چون تحت تأثیر یک قرائت خاص از ایدئولوژی و دین و روابط انسان ها بیرون از جامعه قرار دارد، می تواند در آینده چالش هایی را برای دانشگاه بوجود آورد.
مهمترین فاکتورهای آموزش عالی
گلناز مهران، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در رابطه با آینده آموزش عالی، اظهار داشت: جوابگوی نیازهای جامعه نیستیم و از نظر منطقه ای و در حوزه خلیج فارس دانشگاه هایی شکل گرفته که در ۱۰ سال آینده امکان رقابت با آنها را نخواهیم داشت. از نظر بعد بین الملل اگر تصور بر اینست که جوان ما در عرصه جهانی رقابت کند، این را نمی بینیم.
وی در رابطه با مهم ترین مشخصه های دانشگاه ها اظهار داشت: دانشگاه های برتر دنیا بهترین دانشجویان و بهترین استادها و بهترین پژوهشگران را به کار گرفتند و دانشگاه های خویش را بین المللی کردند. در واقع از بهترین استعدادهای دنیا استفاده کردند. دومین شاخص منابع است در واقع بودجه دولتی، شهریه ها و گرنت ها و امکان مالی نه تنها پژوهش را راحت می کند؛ بلکه یادگیری را هم تسهیل می کند.
مهران اضافه کرد: مهم ترین شاخص، حکمرانی خوب است. در حکمرانی خوب صحبت از چارچوب حمایتی می شود؛ صحبت از دید راهبردی، نوآوری، انعطاف پذیری، فرهنگ عالی بودن، خود مختاری، استقلال و آزادی آکادمیک می شود. سوالی که به وجود می آید، اینست که آیا با این حکمرانی غیر دموکراتیک در آموزش عالی، اصلا می توانیم دراین زمینه پیشرفتی داشته باشیم؟
رتبه پایین به کاری گیری دانش
علیرضا اسدی، عضو هیات علمی گروه آینده پژوهشی پژوهشگاه نیرو اظهار داشت: بین رتبه تولید دانش و به کارگیری دانش همبستگی وجود دارد، یعنی کشورهایی که رتبه دانش بالایی دارند، رتبه به کارگیری دانش بالا هم دارند. رتبه تولید دانش ایران ۱۴ است، اما رتبه به کارگیری دانش آن ۱۱۷ است؛ در صورتیکه در آمریکا رتبه تولید دانش سه و رتبه به کارگیری دانش ۱۷ است. رتبه تولید دانش ژاپن ۱۱ و به کارگیری آن سه است. حدودا یک همبستگی مستقیم وجود دارد.
وی اضافه کرد: ما در جایی قرار داریم که نه تنها هرز رفت منابع داریم، بلکه از تولید دانش خودمان هم نمی توانیم استفاده نمائیم و احیانا کسان دیگری از آن استفاده می نمایند و بعد اصرار داریم که این روند را ادامه دهیم.
شاخص های دانشگاه های برتر
زهرا گویا، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: شاخص هایی برای دانشگاه های برتر معرفی می شود که تلاش داریم خویش را به آنها بچسبانیم. یک دوگانه ضعف و قلدری در دانشگاه ها وجود دارد. از یک طرف با کسی نمی خواهیم تعامل داشته باشیم و از سوی دیگر می خواهیم بگوییم برتریم و توانایی رقابت داریم.
گویا اضافه کرد: در این رقابت یکی از فاکتورهای دانشگاه برتر اینست که برنده جایزه نوبل داشته باشد که نزدیک آنها نیستیم و از سوی دیگر داشتن دانشجویان خارجی است. یعنی دانشگاه های خوب دنیا بهترین دانشجویان خارجی را جذب می کنند و از هر پدیده اجتماعی و سیاسی که در هرجای دنیا رخ داده، بهترین ها را جذب کردند؛ مثل اتفاقی که در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رخ داد که می توانستیم ده ها استاد و پژوهشگر برجسته را جذب نماییم، اما گفتیم که شاید جاسوس باشند و این کار را نکردیم.
وی افزود: برای اینکه بگوییم به این مرتبه رسیده ایم، دانشجوی خارجی را به خرج موسسات خودمان می آوریم.
گویا اظهار داشت: هم اکنون در دانشگاه ها دستور از بالا به پایین است. اگر بخواهیم تعامل بین المللی داشته باشیم، اساس آن بر گفتگو، احترام متقابل، نگاه کمتر سیاسی به علم و پژوهش و حداقلی رعایت اصول دمکراتیک است.
دانشگاه باید از چنبره دولت بیرون برود و رقابتی عمل کند
در ادامه محمد جواد صالحی، عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی اظهار داشت: دانشگاه باید از چنبره دولت بیرون برود و رقابتی پیش رود و مهارت دانشجویان را باید ارتقا دهیم، چونکه دانشجومرکز است.
وی اضافه کرد: دور شدن از استقلال دانشگاهی تنش و فشاری است که بر ما وارد شده است و دستوری اجرا کردن و کنترل دانشگاه از دیگر معضلات ماست.
منبع: آجاك
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره