در نشست سیاست گذاری علم و فناوری در دانشگاه ها مطرح شد
با اصرار به پیوند علم و فناوری در علوم انسانی گرفتار عمل زدگی شده ایم
در نشست ˮسیاستگذاری علم و فناوری در دانشگاه هاˮ ضمن اشاره به اینکه در ایران در حوزه علم سنجی کار بومی انجام نشده است و بیشتر ترجمه است و ارتباط علوم انسانی با علوم فناوری هم مهم می باشد، تاکید شد: ما در پیوند علم و فناوری افراط می نماییم. اصرار به پیوند علم و فناوری در علوم انسانی ما را گرفتار عمل زدگی شدید کرده و حتی می تواند ما را به سمت تجاری سازی ببرد و نگاه کالایی به علم رواج می یابد.
به گزارش آجاک به نقل از ایسنا، دکتر حمزه علی نورمحمدی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شاهد در ششمین نشست از مجموعه ارغنون خرد مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با عنوان «سیاستگذاری علم و فناوری در دانشگاه ها» در پاسخ به این سوال که سیاست های علم و فناوری دنبال چیست و در ایران با سیاستگذاری علم مقرر است چه اتفاقی بیفتد، اظهار نمود: در حوزه سیاستگذاری بخصوص علم مکان مندی و زمان مندی مهم می باشد، چون نمی توان از کشورهای دیگر آنرا کپی کرد. علم و فناوری پایه همه موارد دیگر است و افراد به آن نیاز دارند بخصوص علم، پایه فناوری هم است. همینطور حوزه علوم انسانی به غیر از حوزه های فنی و... است. در حوزه علوم انسانی چون با انسان سروکار داریم، وضعیت متفاوت می باشد.
وی افزود: در علوم انسانی چون متغیر انسان است، نمی توان آنرا از جایی گرته بردای کرد، بلکه باید بومی شود. چند سالی هم هست که این کار شروع شده و دارد ادامه پیدا می کند. نقشه جامع علمی کشور در این عرصه تهیه و ۱۰ سال هم هست اجرایی شده است. همینطور بیشتر از هزار صفحه سند برای اولویت گذاری در حوزه های مختلف تهیه شده است. چون سیاستگذاری پایه کار است، باید در آن دخالت شود و مسیرمان باید مشخص شود.
این استاد دانشگاه با اعلان اینکه در حوزه سیاستگذاری نظریه های متفاوتی داریم، اظهار نمود: نظریه کلان باید در دست بالادستی باشد، اما وقتی به سطح می رسد، باید در سطح خرد صورت گیرد. اگر این نباشد، کار به بیراه می رود. ما باید دانشگاه ها را مأموریت گرا نماییم. سیاست های کلان باید حاکمیتی باشد، اما وقتی دانشگاهی دارد این سیاستگذاری ها را اعمال می کند، خودش می تواند بر مبنای ظرفیت هایش آنرا تطبیق دهد. مأموریت گرایی برای همین است. بعضی ها اعتقاد دارند سیاستگذاری علمی باید آنارشیستی باشد که من مخالف آن هستم، نمی گردد ما از پایین به بالا سیاستگذاری داشته باشیم!
نورمحمدی در پاسخ به این سوال که آیا سیاستگذاری علمی با آزادی علمی و استقلال دانشگاه معارض است؟ توضیح داد: سیاستگذاری هیچگونه معارضتی با استقلال دانشگاه ندارد، چون همه دانشگاه ها یک اساسنامه دارند و هدفشان مشخص است که برای چه تاسیس شده اند. اگر خلاف آن هدف باشد، گرفتار آنارشی می شود. سیاستگذاری استدلال و استقلال دانشگاه ها را زیر سؤال نمی برد. دانشگاه ها مراکزی به نام مراکز رشد دارند که در آنها شتاب دهنده ها را داریم که کسی به آنها نگفته که آنها را بیاورند، اما برای اینکه به هدفشان برسند، آنها را می آورند. تنها نکته این است که دانشگاه ها نمی توانند مأموریت و هدفی که دارند را نادیده بگیرند.
سیاست گذاری های کلان از آنِ دولت است
وی با اعلان اینکه سیاستگذاری کلان، از آنِ دولت می باشد و سیاستگذاری و اجرا از آنِ دانشگاه است خاطرنشان کرد: وقتی ما مارپیچ سه گانه دولت، صنعت و دانشگاه را مطرح می نماییم، نمی تواند به غیر از هم باشد. حتی دانشگاه خصوصی هم نمی تواند بگوید که من خارج از این محدوده کار می کنم. ازاین رو در بحث سیاست های کلان نمی توانیم به پایین واگذار نماییم. چون سیاستگذاری کلان باید جایی دیگر اتفاق بیفتد.
نورمحمدی در پاسخ به این سوال که چقدر روح سیاستگذاری علمی در آئین نامه ها وجود دارد، اظهار داشت: درباره آئین نامه ها خیلی دشوار می باشد به این سوال پاسخ بدهم چون به هر حال اگر درست بود، هر سال این آیین نامه ها عوض نمی شد. تجربه کشورهایی مانند کره جنوبی و چین که وارد مهندسی معکوس شدند و موفق بودند نشان داده است در این حوزه سیاستگذاری کلان کردند. معتقدم آئین نامه ها و دستورالعمل ها بر مبنای سیاستگذاری های کلان باید پیش برود.
در ایران دانشگاه ها بر مبنای نیاز نیستند
وی تصریح کرد: البته سیاستگذاری ها نباید همه حوزه ها را یکسان ببیند. ازاین رو آئین نامه ایراد ندارد و احتیاج به دستورالعمل اجرایی دارد و اساسا با روح سیاستگذاری منافات ندارد و این ایرادات به اجرا بر می گردد. وقتی به هنرمند می گویند مقاله آی اس آی داشته باشید، خب مشخص است که نمی تواند مقاله بنویسد یا وقتی در رشته حقوق فردی درباره ترور سردار سلیمانی کار می کند بعد به او بگوییم مقاله ات را در خارج از کشور چاپ کن، آیا می تواند؟ پس آئین نامه با روح سیاستگذاری کلان منافاتی ندارد.
نورمحمدی در ادامه در پاسخ به سوال دیگری در خصوص این که دولت بعضی از دانشگاه ها را سوگلی در سیاستگذاری می داند، اظهار داشت: دولت از دانشگاه مادر انتظار ندارد هر طور دلش خواست جلو برود، بلکه می گوید تو باید بر مبنای برنامه هایی که مشخص کردی، حرکت کنی و اگر درخواست رشته جدیدی دارید، باید آنرا در شورای گسترش ببری. من سوگلی بودن بعضی از دانشگاه ها را قبول ندارم. ما در ایران دانشگاه هایمان بر مبنای نیاز نیست و بعضی از رشته ها اساسا فایده ای ندارند. بهترین رشته برای بچه های ریاضی برق است و در آخرین انتخاب هایشان در کنکور به سراغ صنایع پتروشیمی می روند، در صورتی که با توجه به این که ما کشور نفتی هستیم، باید بیشتر به سراغ این رشته ها برویم؛ اما در واقع نیاز در دانشگاه ها طور دیگری حرکت می کند، ازاین رو اگر سیاستگذاری بهتری صورت می گرفت، وضعیت ما بهتر بود.
وی با اعلان اینکه سیاستگذاری های کلان بر مبنای چشم اندازها توسط متخصصان تدوین می شود، اضافه کرد: از طرفی استقلال دانشگاه ها زیادتر شده و در سطح جامعه هم نیازهای کاذبی شکل گرفته است. این ها باید سیاستگذاری و برایشان ریل گذاری شود؛ از این منظر اولویت ما در مهندسی باید تغییر کند.
مرجعیت علمی فقط با مقاله قابل تشخیص نیست
نورمحمدی در ادامه با اشاره به اینکه همچنان روی استقلال دانشگاه تاکید می کند، افزود: امروز هر دانشگاهی می تواند سیاستگذاری کند. امروز به استقلال دانشگاه ها وزن خوبی داده شده، اما در حوزه علم و فناوری بحث مرجعیت علمی مطرح گردیده است. مقام معظم رهبری هم در اینباره رهنمودهایی داشته اند. این مرجعیت فقط با یک مقاله قابل تشخیص نیست، اما می شود آنرا سنجید. ما زمانی ارزش داریم که تولید علم داشته باشیم. تولید علم، چیزی است که جدید است و دیگران آنرا نمی دانند و شما آنرا در چارچوب سخنرانی، کتاب، مقاله و... عنوان کردید و این هم برپایه علوم دیگر بوده و بر مبنای آن شکل گرفته است.
وی اظهار داشت: ما روی غول دانش سوار هستیم و همه اینها قابلیت اندازه گیری دارند. دانشگاه ها هم اگر ببینند در یک بخش مرجع شدند، نشان داده است استقلال دارند. مهم می باشد که هر دانشگاه بر مبنای سیاستگذاری های خودش و سیاست های کلان قطب شود. از طرفی باید بر مبنای مأموریت های دانشگاه بودجه بندی صورت بگیرد و تولیدات علمی سنجش شود. ما زمانی ارزش داریم که مصداق داشته باشد، به صورت مثال در حوزه نانو می گویند ایران سرآمد است، چون تولید علم و مظاهرش را دیده اند.
نورمحمدی در انتها اظهار داشت: وقتی ما دو درصد تولید علم دنیا را داریم، یعنی ۹۸ درصد را استفاده می نماییم، پس مظاهر تولید علم باید مشخص شود و از طرفی در حوزه علم و فناوری باید مشخص شود که دانشگاه ها تولیداتشان چقدر به صنعت تبدیل گشته است؟
دکتر سعید اسدی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شاهد هم در این جلسه با اعلان اینکه سیاستگذاری علم یا سیاست علمی یک وظیفه حاکمیتی است و یک سابقه مشخصی در قرن بیستم دارد، اظهار داشت: در گذشته علم برای علم بود و بدون دخالت حکومت ها پیش می رفته تا اینکه رقابت هایی در قرن بیستم رخ داد. بخصوص در جنگ سرد حکومت ها برای اینکه بر رقیب خودشان برتری داشته باشند، آمدند و در علم سیاستگذاری کردند. ازاین رو سیاستگذاری علمی یک کار حاکمیتی و حکومتی است. هدف هم شکستن مرزهای دانش مانند رفتن به سیارات دیگر بوده، اما هدف دیگر با انگیزه بالاتر برای دولت ها برتری بر رقیب بوده است.
وی با طرح این سؤال که اما اینکه در کجا سیاستگذاری اتفاق افتاده است، توضیح داد: سیاست علمی نخستین چیزی بوده که در مورد آن تفکر شده و پس از آن در نیمه دوم قرن بیستم با پیشرفت کامپیوتر ما سیاستگذاری فناوری هم داریم و در ادامه هم اکنون سیاستگذاری نوآوری هم داریم. یعنی سه سیاستگذاری داریم و این سه با هم یک پیکر و در واقع یک حوزه بین رشته ای هستند.
در کشورهای صنعتی دانشگاه ها به طور عمده وقفی هستند
این استاد دانشگاه در ادامه ضمن قبول اینکه سیاستگذاری علمی کار حکومت هاست، اضافه کرد: یکی از اهداف دولت ها در ایران این است که بهداشت را گسترش بدهند. برای این کار دانشگاه های علوم پزشکی را بوجود آورده اند. در کشورهای صنعتی صنعت کاملا خصوصی است و دانشگاه ها عموما وقفی هستند و دولت فقط بخشی از بودجه آنرا جبران می کند، اما در اینجا دولت به دانشگاه پول می دهد و انتظاراتی دارد و این با ماهیت ذاتی دانشگاه تعارض دارد و ما را به جایی نمی برد.
اسدی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: اگر به دانشگاه ها و مدارس علمی نگاه نماییم، هیچکدام از اینها مستقیما توسط حکومت ها به وجود نیامده اند، بلکه در یک فرآیند تاریخی که بنیانگزار آنها دانشمندان بودند، شکل گرفته اند. ازاین رو فکر می کنم در دنیای کنونی ارتباطات بیشتر شده و ارتباط آن سه نهاد هم بیشتر شده است. بحث این است که شاید دولت بخواهد بر آن دو غلبه کند و آنها را در اختیار بگیرد. شرکتهای بزرگ هم اکنون نوآورانه هستند مانند آمازون، مایکروسافت و... که با شرکت هایی مانند لاکید و... متفاوت هستند. دولت را نباید بگونه ای دید که آن دو را در خود می پیچد، بلکه دولت هم یکی از آن سه است. اگر دولت برای خودش اختیار بیشتری در نظر بگیرد، در آن دو نهاد دیگر اختلال به وجود می آورد و روحیه علمی دانشگاه را از آن می گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در پاسخ به این سؤال که چه قدر روح سیاستگذاری علمی در آئین نامه ها وجود دارد، اظهار داشت: در کشورهای دیگر بر مبنای اسناد بالادستی آئین نامه عملی برای دانشگاه های مختلف طراحی شده است. در آموزش به شکلی سیاستگذاری کلان کمرنگ دیده می شود، البته در سیاستگذاری های فرهنگی دیده می شود به صورت مثال در رشته های مختلف ما نخ پیوند سیاستگذاری های کلان را با دروسی که تدریس می شود، نمی بینیم. البته در حوزه پژوهش در حوزه های کلان تا حدی دیده می شود.
وی افزود: در بعضی از دانشگاه ها، مراکز پژوهشی بزرگ را می بینید که با بودجه دولتی و با مأموریت های مختلفی راه اندازی می شود. برنامه های راهبردی هم توسط اعضا نوشته شده و این ها حاصل پژوهش هستند، ازاین رو این ها به صورت رفت و برگشتی بین سیاست گذار و اعضا آمده و رفته و در نهایت تبدیل به سیاست و راهبرد شده است. در کشور ما گروهی جدا از دانشگاه سیاست علم و فناوری را انجام نمی دهند، اما این که آیا همه دانشگاه ها و دانشگاهی ها در آن نقش دارند، مبحث دیگری است و اساسا همه دانشگاه ها در آن شرکت ندارند، به صورت مثال در حوزه بهداشت چند دانشگاه برتر مشارکت می کنند یا مثلاً دانشگاه شریف بیشتر در سیاستگذاری دخالت می کند. در پزشکی هم چند دانشگاه دیگر در سیاستگذاری همکاری می کنند.
اسدی در پاسخ به این سوال که باید چه بکنیم تا دانشگاه های کارآمدتری داشته باشیم، اظهار نمود: در فرهنگ ما بعضی از قداست ها در نقشه علمی هم دیده می شود و هیچ کس نمی خواهد هویت علم را بگیرد، اما در عمل انتظارات از دانشگاه ها به این سو می رود که از یک حدی بیشتر می شود. ما باید واقع بین باشیم که در جامعه ما دانشگاه ها با هزینه دولت هستند، اعضا، بودجه و... را دولت می دهد و دولت کارفرماست؛ ازاین رو مقررات زیادی در اینباره نمی توان داشت. دانشگاه های ما بودجه اش از دولت می آید و بحث کشورهای دیگر نیست که هویت دانشگاه مستقل تر است.
تصویر درستی از اثربخشی سیاست ها وجود ندارد
وی خاطرنشان کرد: ما طی سه دهه اخیر سیاستگذاری علمی زیادی داشتیم و اسناد بالادستی بسیاری داشتیم، حتی در سالهای اخیر هم تب سیاست نویسی و سیاستگذاری فروکش کرده است. ازاین رو وقتی برنامه های پنج ساله توسعه سیاسی و اقتصادی بود، این سیاستگذاری و اسناد علمی بیشتر بود؛ ازاین رو اسناد کم نداریم و فقط باید به روز شوند. از طرفی باید ببینیم چه قدر از این اسناد پیاده شدند؟ آیا اینها تبدیل به برنامه و کار پژوهشی در دانشگاه و بازخورد در جامعه هستند؟ ما در این بخش ها ضعف داریم. پژوهش های پزشکی در اسناد بالادستی چه قدر کارآمد هستند؟ در پژوهشی مشخص شد ما اسناد خوبی داریم، اما پس از فعالیت ها سنجش برای ارزیابی آن دشوار می باشد. کارهای جزیره ای زیادی می شود و سنجش این کارها هم دشوار می باشد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: وقتی می خواهیم از پیشرفت علمی حرف بزنیم، مدام به تولید مقاله بسنده می کنیم؛ اما این جزو کوچکی از سنجش است. ما تصویر درستی از اثربخشی سیاست ها و تبدیل آن به پیشرفت، رفاه و... نداریم. ازاین رو ابزارها و نگاه دقیق موجود نیست.
علم سنجی در ایران بومی نشده است
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم طی سخنانی اظهار داشت: ابتدای بحث با علم سنجی شروع شد، اما سریع از علم سنجی عبور کردیم و به سیاستگذاری رسیدیم، در حالیکه مهم می باشد با ادبیات علم سنجی در ایران آشنا شویم. ما در ایران در حوزه علم سنجی کار بومی نکردیم و بیشتر ترجمه است. این که وضعیت ما در علم سنجی مشخص شود، خوب است. از طرفی در حوزه سیاستگذاری هم خوب است درباره اندیشه پشت سر آن سخن گفته شود تا برخی ابهامات رفع گردد و جایش خالی است. مساله سیاستگذاری که همواره طرح می شود، از بالا به پایین باشد یا برعکس، میتوان در این میانه راه وسطی را برگزید و بخشی از سیاستگذاری را به دانشگاه و بخشی را به حاکمیت سپرد.
وی افزود: در کشورهای غربی بیشتر از این که سیاستگذاری علنی و آشکار نقش داشته باشد، گفتمان نقش دارد! وقتی گفتمان شکل گرفت، مثل جریان پرخروش آب است که کسی خلافش شنا نمی کند! حالا من نمی توانم معنای شبه استبدادی از گفتمان عرضه دهم، اما اگر گفتمان در دانشگاه های ما شکل بگیرد، خیلی از مشکلات ما حل می شود و بحث عدم استقلال کنار می رود، چون گفتمان تعیین می کند ما چه بکنیم و نکنیم. همینطور اینکه بحث نگرش فرهنگی چه سهمی در سیاستگذاری دارد، جای بحث دارد.
غلامی با اعلان اینکه بحث ارتباط علوم انسانی با علوم فناوری هم مهم می باشد، اضافه کرد: ما در پیوند علم و فناوری افراط می نماییم. اصرار به پیوند علم و فناوری در علوم انسانی ما را گرفتار عمل زدگی شدید کرده و حتی می تواند ما را به سمت تجاری سازی ببرد و نگاه کالایی به علم رواج می یابد.
بنابر اعلام روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، وی با طرح این سؤال که بوروکراسی حاکم در دانشگاه چه میزان استعدادهای برتر را برای نوآوری آزاد گذاشته است؟ اظهار نمود: گرچه با بوروکراسی ما منویات خویش را پیش می بریم و حتی شانزدهمین کشور در تولید مقاله هستیم، اما آیا نمی شد فرصت های بهتری را برای نخبگان به وجود بیاوریم که نوآوری های بیشتری توسط نخبگان خلق شود؟ امروز خیلی از نخبگان نوآوری هایشان از دل مقاله خلق نشده است!
غلامی با اعلان اینکه صلاحیت های سیاست گذار حتی حاکمیت باید بررسی شود تا دانشگاه به آن اعتماد کند، اظهار داشت: نباید از نقشه جامع علمی کشور ترس داشته باشیم، اگر این نقشه کارآمد باشد باید به نیازهای ما پاسخ دهد. حوزه علوم انسانی که در این نقشه اصلا مفقود است، ولی در حوزه های دیگر هم قابل بحث است که این نقشه تا چه حد کارآمد است.
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره