مروری بر بررسی های یك پژوهش
نقش الهه مادر در فرهنگ مردم كردستان
به گزارش آجاك حوزه فرهنگی كردستان سرزمین اولین آیین ها و نظام های انتزاعی است كه در اولین طلیعه های خود با خصوصیت های زنانه و ارج مقام الهه مادر پیوند خورده است.
به گزارش آجاك به نقل از ایسنا، پرستش الهه مادر یكی از اعتقادات ریشه دار مذهبی در طول حیات بشری است كه قدیمی تر از ظهور خدایان مختلف و پیش از تجسم خدایی در مظاهر مذكر و پدرخدایی بوده و در اولین مراحل تمدن بشر، یعنی دوران كهن سنگی، گسترش یافته است. به نظر می آید كه سنت پرستش این الهه در ابتدا مستقل و بدون وابستگی به زوج دیگر و پدر_خدا مرسوم بوده است و فقط در دوران نوسنگی است كه شواهدی از ظهور خدای جوان بعنوان همسر و در عین حال فرزند الهه مادر وجود دارد.
پژوهشی كه در مورد "جایگاه الهه مادر در فرهنگ مردم كردستان" توسط دیانا رستمی نژادان(دانشجوی دكتری مردم شناسی دانشگاه تهران) و منصور منصوری مقدم(دانشجوی دكتری مردم شناسی دانشگاه تهران) انجام شده، آماده است: «با ظهور زراعت و اشتغال به گله داری، نقش الهه مادر به منزله تجسم مظاهر بارآوری و توالد مشخص تر شده و نه تنها در قلمرو طبیعت و زندگی طبیعی، بلكه در حیطه مسائل زندگی انسان چون تولد، زندگی، مرگ و هم زندگی بعد از مرگ به منزله حمایت كننده و برآورنده نیازهای انسان پرستش شده است.»
محققان می گویند: «از آغاز عصر نوسنگی است كه تصویر زنان در چارچوب های مختلف، به خصوص اشیای منقول(مجسمه ها)، به سرعت در سرتاسر خاورمیانه رواج پیدا می كنند؛ تا جایی كه در حدود هزاره هفتم پ. م. در تركیه در محل باستانی چتل هیوك تصویر زن و گاو در غرب ایران تصویر زن در اكثریت مطلق قرار می گیرد.
بر خلاف باور معمول، زن در جوامع سنتی جایگاهی معنوی و ویژه دارد كه مردان نمی توانند چنین مرتبه و جایگاهی داشته باشند. در دوران باستان، تا هزاران سال قدرت معنوی در دست زنان است و فرهنگ و آیینی كه وابسته به زن والهه مادر است جامعه و مسائل اجتماعی را هدایت می كند. به تدریج كه ساختارهای اجتماعی در مقابل ساختارهای فرهنگی قرار می گیرد و آنرا به سلطه خود در می آورد، زن به حاشیه رانده می شود.»
رستمی نژادان و همكارانش می گویند: « اعتبار معنوی و جایگاه آیینی زنان در كردستان جنبه های گوناگونی دارد. از دیرباز، الهه مادر و تقدس آن، كه نمادی از احترام و اهمیت زنان است، در بطن فرهنگ و جهان بینی كردها قرار داشته است.
بسیاری برآنند كه در جوامع سنتی، همچون كردستان، زن در جایگاه نازل تری نسبت به مردان دارد، در خیلی از مناطق كردستان، كه هنوز ساختارهای ایلی و سنتی دارند، سنت ها و آیین هایی در زمینه تقدس الهه مادر باقی مانده است. در كردستان، خانواده نقشی مهم در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم دارد.»
در این پژوهش یافته ها نشان می دهند: « یكی از خصوصیت های مشترك خیلی از آثار به دست آمده از اولین فرهنگ ها، تندیس های الهه مادر است. وجود این آثار در این جوامع از یك سو نشان و بازتابی از موقعیت اجتماعی و خاص زن در آنها است و از جانب دیگر بر تلقی انسان ها از جایگاه كیهانی نیروی مونث در نظام هستی دلالت دارد. زن كه خود سرمنشاء باروری و زایش و فرزندآوری است، در نظام كشاورزی جدید، همراه با نیروی كار انسانی اش به نماد سرمنشا و چشمه زایش و باروری زمین تبدیل شد و این امر كه زن هم خود زاینده است و هم سبب باروری و زایندگی زمین، در تفكرات مردم این عصر ریشه دوانید.
زن بر پایه مدارك و شواهد موجود، در ادوار دیرینه صاحب قدرت بوده و توانایی وی در عرصه وسیع اندیشه، عواطف، دین و سیاست اثر گذشته است. نمودهای قدرت زنانه گاهی در صورت های عینی و ملموس، مانند پیكره های زنانه و نقش ها و تصاویر باقی مانده بر ظروف و الواح و كتیبه ها، كه از حفاری های باستان شناختی به دست آمده، مشهود است.»
پژوهشگران می گویند: « نمادپردازی الهه مادر هر چند در ظاهر بیشتر بر خصوصیت های جنسیتی تاكید دارد، مفهوم وسیع تری از باروری و تولید و حاصل خیزی را در بردارد كه بخصوص با مفهوم كشاورزی و اهلی كردن اولین دانه ها و هم دامداری پیوند خورده است. در این دوره، آب اهمیت بیشتری دارد؛ چون كشت و زرع نیازمند آبیاری محصولات است. بنابراین، ایزدبانو بخشنده و دارنده آب ها، این عنصر حیات بخش، شد و جام یا ظرف حاوی آب یا شیر نماد اصلی ایزد بانو است.
بنابراین، الهه مادر الهه گندم و ذرت و محافظ كشت و زرع بود كه اولین محصول وقف او می شد؛ مثلا در معبد اینانا، نان مخصوصی می پختند و نذر الهه می كردند. »
در ادامه این پژوهش آمده است: « الهه مادر در دوران قبل از تاریخ نقش خواستگاهی دارد و منشا همه چیز است و نمادپردازی گسترده آن همراه با عناصر ماه، ستاره، آب، درخت، گیاه، گاو، دانه، چرخه زمان، قوچ و بز كوهی، مار، پرنده، جام و... است كه طیف وسیعی از آثار هنری_آیینی را به همراه دارد. این آثار به صورت نقاشی، مجسمه و كنده كاری، اشیای گلی، استخوانی و در انواع نیایشگاه ها، سكونت گاه و معابد و قبور و در مكان های دیگر یافت شده است.»
در نتایج این پژوهش آمده است: « تغییر از نظام مادرسالار به نظام های جایگزین مهم ترین تحولی است كه به الهه مادر و سرنوشت آن وابسته است و جایگاه این الهه را متزلزل می كند. در دوران باستان، تا هزاران سال قدرت معنوی در دست زنان است و فرهنگ و آیینی كه وابسته به زن و الهه مادر است جامعه و مسائل اجتماعی را هدایت می كند.
به تدریج كه جامعه و ساختارهای اجتماعی در مقابل ساختارهای فرهنگی قرار می گیرد و آنرا به سلطه خود در می آورد، زن به حاشیه رانده می شود. طرد شدن موجودات قدسی پیشین با ظهور ادیان و نظام های دینی جدید در طول تاریخ امری رایج بوده است.»
این پژوهش در شماره چهارم فصلنامه زن در فرهنگ و هنر انتشار یافته است.
منبع: آجاك
این مطلب آجاک را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترینهای مرتبط
نظرات بینندگان در این باره